Echtscheiding

Echtscheiding is scheiding van de echt, d.i. van het huwelijk. Echtscheiding ontbindt het huwelijk. De Heer Jezus leert ons echter, dat wat God heeft samengevoegd, niet door een mens gescheiden moet worden (Matth. 19:6).

Door zogeheten scheiding van tafel en bed wordt het huwelijk niet ontbonden, maar de echtgenoten wonen niet langer samen. De zogeheten scheiding van goederen ontbindt het huwelijk ook niet, enkel de vermogensgemeenschap wordt erdoor ontbonden.

Door hun huwelijk zijn de man en de vrouw tot één vlees geworden. God heeft hen samengevoegd. Echtscheiding is de scheiding door een mens van wat God heeft samengevoegd.

Voorkomen

Echtscheiding komt veel voor en neemt in getal toe. In Nederland werd in 1796 de eerste scheiding uitgesproken.

Verloop van het echtscheidingspercentage (kans op echtscheiding) in de jaren 1971-2015. Bron: CBS.nl

Echtscheidingspercentage (kans op scheiding van een huwelijk). In de jaren '70 van de vorige eeuw strandde in Nederland 15% van de huwelijken door echtscheiding. In 1980 was het percentage in Nederland opgeklommen tot 24%, in 2013 was het gestegen tot 38,1%, en rond 2018 lag het op bijna 40%.

Aantallen. In de periode 2005-2009 bedroeg het aantal echtscheidingen in Nederland 32.000 per jaar, tegenover gemiddeld 72.000 (heteroseksuele) huwelijkssluitingen per jaar. In 2000 vonden zo'n 35.000 echtscheidingen plaats. Het aantal echtscheidingen steeg in Nederland in 2001 tot recordhoogte: ruim 37 duizend huwelijken werden ontbonden. In 2001 werden 83 duizend huwelijken gesloten, het laagste aantal sinds 1995.

Leeftijd. Nederlanders scheiden gemiddeld op steeds latere leeftijd. In 2011 was de gemiddelde leeftijd van scheidende mannen 46 jaar, van scheidende vrouwen 43 jaar. In 1991, twintig jaar eerder, waren mannen ongeveer 40 jaar als ze gingen scheiden, vrouwen 37 jaar. In 2011 was een op de drie scheidende mannen ouder dan 50 jaar. Dat komt onder meer doordat er op latere leeftijd getrouwd wordt.

Initiatief. Het initiatief tot scheiding komt vaker van de vrouw dan van de man.

Redenen en oorzaken

De meest door Nederlanders genoemde redenen voor echtscheiding zijn (anno 2012) dat karakters botsen en dat er iemand anders in het spel is.

'Scheiding'. Schilderij door de Joodse schilder Yury Pen (1854-1937)

Het komt vaak voor dat de echtgenoten uit elkaar gaan omdat zij niet meer met elkaar overweg kunnen. Men is elkaar, of de een de ander, beu en verbreekt de huwelijksband.

Een oorzaak van echtscheiding is hardheid van hart. De Heer Jezus heeft gezegd tegen Farizeeën:

Mt 19:8 Hij zei tot hen: Mozes heeft om de hardheid van uw harten u toegestaan uw vrouwen te verstoten; van het begin af is het echter niet zo geweest. (TELOS)

Een sociale oorzaak van echtscheiding is echtscheiding zelf: echtscheiding van de ouders vergróót het risico van echtscheiding (relatiebreuk) bij de kinderen van gescheiden ouders.

Als oorzaken van het betrekkelijk hoge aantal echtscheidingen in Nederland worden genoemd: individualisering en seksualisering. De verleidingen tot ontrouw zijn groter dan vroeger.

De schrijfster Colleen Hammond verhaalt dat zij door haar vriendinnen werd aangemoedigd om te scheiden, omdat haar man haar carrière in de weg stond. Zij besloot om te scheiden van hem, "de zwakke schakel in de keten van mijn succes". Toen bleek ze echter zwanger te zijn, waarop haar vriendinnen haar raden om een abortus te laten uitvoeren... Gelukkig vond noch het ene noch het andere kwaad doorgang.  

Gevolgen

De gevolgen van een echtscheiding voor ouders en kinderen zijn groot. In het jaar 2000 maakte in Nederland een op de zes kinderen een echtscheiding mee. In de helft van de echtscheidingsgevallen waren daar minderjarige kinderen bij betrokken. Na het voltrekken van de scheiding bleef zo'n 80% van de kinderen bij de moeder. Een kwart van de kinderen verloor het contact met hun vader. Van de kinderen die nog wel contact met papa houden, noemde eenderde de relatie slecht. Veertig procent van de kinderen kreeg te maken met een stiefouder. Er kan strijd ontstaan over het contact met de kinderen, zoals blijkt uit dit nieuwsbericht uit 2003:

De stichting Dwaze Vaders, die opkomt voor mannen die na een scheiding geen contact meer mogen hebben met hun kinderen, krijgt een vrouwelijke tegenhanger. Het is de actiegroep Wijze Moeders die zal strijden tegen de dwangsommen die een rechter kan opleggen als de moeders afspraken van een omgangsregeling niet nakomen. De vrouwen zijn ertegen dat ze door de rechter kunnen worden verplicht om hun kinderen naar hun vaders te brengen, ook als de situatie daar in hun ogen niet veilig is. (Bron: Radio Nederland Wereldomroep, nieuwsbericht 24 nov. 2003)

Echtscheidingen hebben een negatieve invloed op CITO-scores van kinderen. Kinderen van 15 jaar die opgroeien in een gezin zonder beide ouders, doen het gemiddeld minder goed op school; de impact op hen van een scheiding is bijna net zo groot als het overlijden van een ouder.

Wat ouders doen na een scheiding werkt door in de schoolprestaties. "Als bijvoorbeeld de moeder na de scheiding verschillende partners heeft en er steeds een nieuwe 'oom' op de stoep staat, zorgt dat voor veel instabiliteit. Je ziet dat kinderen in zo'n situatie het zelfs minder goed doen dan kinderen die langdurig in een eenoudergezin wonen," aldus een medewerker van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) in Nederland.

Schriftgegevens

Echtbreuk, d.i. overspel, wordt verboden in de Tien Geboden (Ex. 20:14).

Ex 20:14 Gij zult niet echtbreken. (SV)

Op echtbreuk stond in de wet van Mozes de doodstraf (Lev. 20;10). Mozes stond toe dat een vrouw soms toch werd verstoten, omdat de man 'iets schandelijks aan haar' gevonden had. De verstotene kreeg van haar man een scheidbrief(echtscheidingsbrief) mee. Een verstoten vrouw, die met een andere man trouwde was, mocht niet meer door de eerste man worden teruggenomen.

De 24:1 Wanneer een man een vrouw genomen heeft en met haar getrouwd is, en het gebeurt dat zij geen genade [meer] vindt in zijn ogen, omdat hij iets schandelijks aan haar gevonden heeft, en hij haar een echtscheidingsbrief schrijft, die in haar hand geeft en haar uit zijn huis wegstuurt,  De 24:2 en als zij dan uit zijn huis vertrekt, weggaat en [de vrouw] van een andere man wordt, De 24:3 en die laatste man [ook] een afkeer van haar krijgt, haar een echtscheidingsbrief schrijft, die in haar hand geeft en haar uit zijn huis wegstuurt, of als die laatste man, die haar voor zichzelf tot vrouw genomen heeft, sterft, De 24:4 dan mag haar eerste man, die haar heeft weggestuurd, haar niet terugnemen om hem tot vrouw te zijn, nu zij onrein geworden is; want dat is voor het aangezicht van de HEERE een gruwel. U mag geen zonde brengen over het land dat de HEERE, uw God, u als erfelijk bezit geeft. (HSV)

Mozes laat toe dat de man zijn vrouw met een scheidbrief wegstuurt om 'iets schandelijks' bij haar. Merk op dat zulk een echtscheiding hier niet wordt geboden of aanbevolen. God zegt niet dat een man in dat bijzondere geval zijn vrouw moet wegzenden. Het gaat zelfs niet om een uitdrukkelijk verlof of toelating; God zegt niet dat de man zijn vrouw mag wegzenden. Het gaat er in dit Schriftgedeelte niet om, een toelating naar voren te brengen. Het gaat integendeel om een verbod.  De Farizeeën meenden ten onrechte dat Mozes een gebod gegeven had.

Mt 19:7 Zij zeiden tot Hem: Waarom heeft Mozes dan geboden een scheidbrief te geven en haar te verstoten? (TELOS)

Wel was hun opmerking juist dat Mozes heeft toegestaan dat een man (in genoemd soort geval!) zijn vrouw een scheidbrief gaf en haar wegzond.

Mr 10:4 Zij nu zeiden: Mozes heeft toegestaan een scheidbrief te schrijven en haar te verstoten. (TELOS)

God vermeldt (niet: raadt, gebied of verbiedt) de mogelijkheid van wegzending om iets schandelijks en hertrouwen door de weggezonden vrouw en geeft in dat verband een verbod. Hij laat zich niet uit over de (on)wenselijkheid van de wegzending of de hertrouw met de tweede man. God laat de wegzending begaan en laat ze dus toe in dat geval ('iets schandelijks'). Bij dit 'iets schandelijks' kan men tenminste denken aan ontucht, bijvoorbeeld overspel. Vergelijk de uitzondering die de Heer Jezus noemt in Mt 19:8.

Mt 19:7 Zij zeiden tegen Hem: Waarom heeft Mozes dan geboden een echtscheidingsbrief te geven en haar te verstoten? Mt 19:8 Hij zei tegen hen: Mozes heeft vanwege de hardheid van uw hart u toegestaan uw vrouw te verstoten; maar van het begin af is het zo niet geweest. Mt 19:9 Maar Ik zeg u: Wie zijn vrouw verstoot anders dan om hoererij en met een ander trouwt, die pleegt overspel, en wie met de verstotene trouwt, pleegt [ook] overspel. (HSV)

Vanwege de hardheid van een mannenhart stond de wet van Mozes in bijzondere gevallen toe dat de gehuwde man zijn vrouw verstootte (Matth. 19:4v).

Mt 19:3 En de Farizeeën kwamen naar Hem toe om Hem te verzoeken en zeiden tegen Hem: Is het een man toegestaan zijn vrouw om allerlei redenen te verstoten? Mt 19:4 En Hij antwoordde en zei tegen hen: Hebt u niet gelezen dat Hij Die [de mens] gemaakt heeft, hen van het begin af mannelijk en vrouwelijk gemaakt heeft, Mt 19:5 en gezegd heeft: Daarom zal een man [zijn] vader en moeder verlaten en zich aan zijn vrouw hechten, en die twee zullen tot één vlees zijn, Mt 19:6 zodat zij niet meer twee zijn, maar één vlees? Dus, wat God samengevoegd heeft, laat de mens dat niet scheiden. Mt 19:7 Zij zeiden tegen Hem: Waarom heeft Mozes dan geboden een echtscheidingsbrief te geven en haar te verstoten? Mt 19:8 Hij zei tegen hen: Mozes heeft vanwege de hardheid van uw hart u toegestaan uw vrouw te verstoten; maar van het begin af is het zo niet geweest. Mt 19:9 Maar Ik zeg u: Wie zijn vrouw verstoot anders dan om hoererij en met een ander trouwt, die pleegt overspel, en wie met de verstotene trouwt, pleegt [ook] overspel. (HSV)

Mozes verbiedt in Deut. 24 de man zijn gescheiden vrouw terug te nemen, als hij zijn vrouw om iets schandelijks heeft weggestuurd, zij met een ander is getrouwd en de tweede man haar eveneens heeft weggestuurd of gestorven is. Zij is onrein en haar eerste man mag niet met haar hertrouwen. Israël, als de vrouw van God, is haar man ontrouw geworden. Om haar overtredingen en hoererij (overspel) heeft God haar met een scheidbrief weggestuurd.

Jes 50:1  Alzo zegt de HEERE: Waar is de scheidbrief van ulieder moeder, waarmede Ik haar weggezonden heb? Of wie is er van Mijn schuldeisers, aan wien Ik u verkocht heb? Ziet, om uw ongerechtigheden zijt gij verkocht, en om uw overtredingen is uw moeder weggezonden. (SV)

Jer 3:8 En Ik zag, als Ik ter oorzake van alles, waarin de afgekeerde Israël overspel bedreven had, haar verlaten, en haar haar scheidbrief gegeven had, dat de trouweloze, haar zuster Juda, niet vreesde, maar ging henen, en hoereerde zelve ook. (SV)

God bestraft door de mond van de profeet Maleachi het wegsturen van 'de vrouw van uw jeugd’ (Mal. 2 : 16).

Mal 2:14 Dan zegt u: Waarom? Omdat de HEERE Getuige is tussen u en de vrouw van uw jeugd, tegen wie ú trouweloos handelt, terwijl zíj toch uw metgezellin en de vrouw van uw verbond is. Mal 2:15 Heeft Hij [er] niet maar één gemaakt, hoewel Hij [nog] geest overhad? En waarom die ene? Hij zocht een goddelijk nageslacht. Daarom, wees op uw hoede met uw geest, en handel niet trouweloos tegen de vrouw van uw jeugd. Mal 2:16 Want de HEERE, de God van Israël, zegt dat Hij het wegsturen [van de eigen vrouw] haat, hoewel men het geweld bedekt met zijn gewaad, zegt de HEERE van de legermachten. Wees dus op uw hoede met uw geest en handel niet trouweloos.

De Heer heeft hier de mannen op het oog, die aan hun vrouw ontrouw geworden zijn en haar hebben weggestuurd. Tegenover de trouweloze man verwijst God naar ‘de vrouw van uw verbond’ en ‘de vrouw van uw jeugd'. Dat zijn treffende benamingen. Met zijn vrouw was de man een verbond aangegaan. Zij had al de jaren, vanaf de jeugdige leeftijd van de bruidegom, aan zijn zijde gestaan. Natuurlijk haat de Heer evenzeer de echtscheiding die door de vrouw veroorzaakt wordt, doordat ze bij haar man wegloopt. Blijkens vers 15 waren de echtscheidingen vooral een gevolg van liefde voor een vreemde vrouw. Vers 11 zegt dat Juda de dochter van een vreemde god heeft getrouwd. Veel Judese mannen haakten naar afgodsdienaressen. Waardoor kwam dat? Vreemdgaan is het gevolg van het niet behoeden van zijn geest of hart. Vandaar de vermaning:

Mal 2:15 … Daarom, wees op uw hoede met uw geest, en handel niet trouweloos tegen de vrouw van uw jeugd. Mal 2:16 …  Wees dus op uw hoede met uw geest en handel niet trouweloos.

Vergelijk:

Mt 5:27 U hebt gehoord dat gezegd is: U zult geen overspel plegen. Mt 5:28 Maar Ik zeg u, dat ieder die een vrouw aanziet om haar te begeren, al overspel met haar gepleegd heeft in zijn hart. Mt 15:19 Want uit het hart komen voort boze overleggingen, moorden, overspel, hoererijen, diefstallen, valse getuigenissen, lasteringen. (TELOS)

Vreemdgaan is ook tegenwoordig dikwijls de oorzaak van echtscheiding.

Hoewel de wet echtscheiding ingeval van 'iets schandelijks' toelaat, is de geest van de Wet en de Profeten tegen echtscheiding.

Toen de Heer Jezus op aarde leefde, waren er onder de Joden twee scholen die tegenover elkaar stonden in de kwestie van geldige echtscheidingsgronden. De school van Hillel leerde dat een man zijn vrouw mocht verstoten om allerlei oorzaak, omdat die verstoting toegelaten was 'als zij geen genade vond in zijn ogen' (Deut. 24:1). Daartegenover leerde de school van Shammai dat een vrouw alleen verlaten mocht worden om overspel.

De woorden van de Heer Jezus over echtscheiding maken duidelijk dat een huwelijk nog kan gelden, wanneer de vrouw verstoten is.

Mt 19:9 Ik zeg u echter, dat wie zijn vrouw verstoot, niet om hoererij, en met een andere trouwt, overspel pleegt; en wie met een verstoten vrouw trouwt, pleegt overspel. (TELOS)

Het verbond van God met zijn volk Israël is een soort huwelijksverbond. Vandaar dat afval van God, afgoderij, in de Schrift met de benaming hoererij, echtbreuk wordt betiteld.

In het huwelijk spiegelt zich de gemeenschap van Christus met Zijn Gemeente af.

De Heer Jezus geeft in Matth. 19:4v een nadrukkelijke afkeuring van echtscheiding te kennen.

Mt 19:4 Hij antwoordde echter en zei: Hebt u niet gelezen dat Hij die hen heeft geschapen, hen van het begin af als man en vrouw heeft gemaakt Mt 19:5 en gezegd heeft: ‘Daarom zal een man zijn vader en zijn moeder verlaten en zijn vrouw aanhangen en die twee zullen tot een vlees zijn’? Mt 19:6 Dus zijn zij niet meer twee maar een vlees. Wat dan God heeft samengevoegd, laat een mens dat niet scheiden. (TELOS)

In Cor. 7 geeft de apostel Paulus een aanwijzing voor het geval dat van een ongelovig echtpaar een van de partners tot bekering komt en de ongelovige partner daarom wil scheiden. Hij staat echtscheiding toe, maar raadt de verstoten gelovige aan alleen te blijven en niet te hertrouwen.

Voorkomen en verbeteren

Kerken reageren op de nood door huwelijkscatechese en 'preventief' onderwijs.

Echtscheiding verdedigd

Echtscheiding wordt door christenen verdedigd met nuttigheidsargumenten ('het is beter dat zij uit elkaar gaan', 'het is nuttiger dat ...') en bijbelse argumenten.

Ingeval van botsende karakters kan men echtscheiding verdedigen met opmerkingen als: 'Maar als je nu echt niet bij elkaar past, moet je dan je hele leven als kat en hond bij elkaar blijven?' 'Maar als je nu allebei met een ander veel gelukkiger kunt zijn ...'.

Dergelijke redenen billijken de echtscheiding echter niet. Als karakters botsen, wijst God niet de echtscheiding als uitweg. Hij geeft zowel de man als de vrouw aanwijzingen hoe ze moeten samenleven, Ef 5: 23-33.

Evenals de Joden indertijd komen christenen ook met bijbelse argumenten om echtscheiding te rechtvaardigen. Men vindt grond in Mattt. 19 en Deut. 24 voor de gedachte dat God wegens de hardheid van ons zondig hart toch de mogelijkheid of zelfs het voorschrift tot echtscheiding heeft gegeven. De bedoeling van die Schriftgedeelten echter is niet om een deur voor echtscheiding te openen.

Scheiding van tafel en bed

Door zogeheten scheiding van tafel en bed wordt het huwelijk niet ontbonden, maar de echtgenoten wonen niet langer samen. Dit kan een tijd nodig zijn, als een tijd van 'bekoeling'.

Bron

Jaap Fijnvandraat, Hoe denkt God over echtscheiding?, op JaapFijnvandraat.nl

Meer informatie

Jaap Fijnvandraat, Hoe denkt God over echtscheiding?, op JaapFijnvandraat.nl

Statistiek

Dashboard Bevolking: Scheiden, op CBS.nl

Nationale echtscheidingsmonitor 2022, op Judex.nl

Cijfers van het Nederlandse Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) over huwelijksontbindingen.

Huwelijksontbinding vanaf 1899: cijfers van de toename in Nederland (Centraal Bureau voor de Statistiek)