Hermeneutiek

Hermeneutiek is uitlegkunde, in het bijzonder de wetenschappelijke bezinning op het begrijpen van teksten. De hermeneutiek is ook een theologisch vakgebied.

Het woord komt van het Griekse woord hermèneu-ein, dat vertolken, verklaren betekent.

Hermeneutiek is de leer of theorie van de uitlegging. Dit artikel beperkt zich tot de uitlegging van de Heilige Schrift, Gods geschreven Woord. Als zodanig is de hermeneutiek een zelfstandig onderdeel van de wetenschap der godgeleerdheid. De hermeneutiek is dus de theorie der exegese, en staat tot deze als theorie tot praktijk, als kunst-leer tot de kunst. Zij heeft de (wetenschappelijke) methode aan te geven, volgens welke het Woord van God moet verklaard worden. 

Verklaring, vertolking, heeft het Woord van God nodig. Ieder woord, gesproken of geschreven, is symbool en voertuig van een gedachte. Zal de gedachte van de één spreken tot de ander, dan moet zij worden toegeëigend, hetgeen niet anders kan gebeuren, dan door in het gesproken of geschreven woord de gedachte te zoeken en te vinden; dit vinden nu is vertolken, uitleggen. 

Reformatie. Nu heeft de Reformatie steeds de duidelijkheid van de Heilige Schrift geleerd. Doch zonder daarmede de noodzakelijkheid van vertolking te ontkennen. Dat blijkt wel genoeg uit de toewijding, waarmede juist de grote hervormers de uitlegging van de Heilige Schrift hebben ter hand genomen. De reformatie heeft slechts door de leer van de duidelijkheid der Heilige Schrift positie genomen tegen Rome, dat haar aan de "leken" niet in handen wilde geven, omdat zij zonder de toelichting en uitlegging van de kerk duister, ja gevaarlijk was. Hiertegenover leerde de reformatie, dat ieder gelovige bij het licht van de Heilige Geest van de Heilige Schrift genoeg kan verstaan, om er de weg en de kennis van zijn zaligheid in te vinden. 

Toch behoeft het Woord Gods, om in zijn rijkdom en diepte verstaan te worden, vertolking. Ook de Nederlandse vertaling, waarin zij voor ieder Nederlander toegankelijk is, is vertolking, noodzakelijk omdat de Schrift in een taal, die de onze niet is, is geschreven. 

Ook volgt de noodzakelijkheid van uitlegging uit de aard van de openbaring Gods, die in een historisch verloop heeft plaats gehad. Om haar te kunnen verstaan is dus kennis van de plaatsen, de tijden en gelegenheden, het volk en de personen, die in het geheel der openbaring een rol speelden, onmisbaar. 

En ten slotte: de Heilige Schrift is het Woord van God; de hermeneutiek heeft dus aan te wijzen, niet maar hoe de uitlegging de bedoeling van de bijbelschrijvers heeft op te sporen, doch ook, en niet het minst, wat door het instrument van die schrijvers God zelf aan Zijn kerk te zeggen heeft, hoe de raad en de gedachte van God tot verlossing van Zijn volk voor het oor en de ziel van de Zijnen moet vertolkt worden. Zo'n Schriftverklaring vereist niet alleen geestelijk inzicht, maar ook wetenschappelijke methode en oefening. Welke wetenschappelijke regels hierbij gelden, heeft de exegese te leren van de hermeneutiek.

In de beoefening van de hermeneutiek schuilt ook een gevaar, dat aldus is verwoord: "er worden in het vakgebied van de theologische hermeneutiek zóveel vragen opgeworpen, dat je er niet meer aan toe komt om in alle eenvoud te luisteren naar een Bijbelverhaal en dat te horen doorklinken in je eigen leven en in de situatie waarin je verkeert".

Bron

F. W. Grosheide, J.H. Landwehr, C. Lindeboom, J.C. Rullmann, Christelijke Encyclopaedie voor het Nederlandsche volk. Kampen: J.H. Kok, 1925. Zes delen. Tekst van het lemma 'Hermeneutiek' is verwerkt op 19 mei 2018.