Naturalisme

Naturalisme is een woord dat in verschillende betekenissen en op verschillende terreinen van het denken gebruikt wordt. Het kan slaan op de mening dat de natuur alles is wat er is en dat er geen God is die daarboven staat. Dit standpunt wordt wel filosofisch of ontologisch of metafysisch naturalisme genoemd. Het woord “naturalisme” kan ook slaan op de mening dat al wat is verklaard kan worden uit natuurlijke oorzaken. Dit standpunt wordt methodologisch naturalisme genoemd en is een heersend denkraam in de natuurwetenschappen.

Methodologisch naturalisme

Het methodologisch naturalisme kan als een beschrijvende of een vóórschrijvende methodologie worden opgevat: Een beschrijvend (descriptief) methodologisch naturalisme zegt dat de praktijk van het wetenschappelijk onderzoek zodanig is, dat men zich beperkt tot het beschrijven en verklaren in termen van natuurlijke oorzaken. Een vóórschrijvend (prescriptief) methodologisch naturalisme houdt de norm in dat wetenschappers behóren te beschrijven en te verklaren in termen van natuurlijke oorzaken.

Wie volgens deze methode te werk gaat, sluit de ogen voor Gods ontwerp en werk in de schepping. Vergelijk de toestand van het Joodse volk in de dagen van Jezus:

Mt 13:13  ... kijkend niet kijken en horend niet horen en niet verstaan. Mt 13:14  En aan hen wordt de profetie van Jesaja vervuld, die zegt:’ Met het gehoor zult u horen en geenszins verstaan, en kijkend zult u kijken en geenszins zien; Mt 13:15  want het hart van dit volk is vet geworden en hun oren zijn hardhorend geworden en hun ogen hebben zij gesloten, opdat zij niet misschien met hun ogen zien en met hun oren horen en met hun hart verstaan en zich bekeren, en Ik hen gezond maak’. Mt 13:16  Gelukkig echter uw ogen, omdat zij kijken, en uw oren, omdat zij horen; (Telos)

Het is met opzet dat zij hun ogen sluiten om niet Gods werk onder ogen te krijgen en hun manier van leven niet te hoeven veranderen.

De gangbare biologische evolutietheorie is op zo'n naturalistische leest geschoeid: de ontwikkeling van de verscheidene levensvormen op aarde wordt enkel en alleen beschreven en verklaard in termen van natuurlijke factoren (natuurlijke selectie, toevallige mutaties).

Filosofisch naturalisme

De naturalist, evolutionist en atheïst Richard Dawkins geeft de volgende beschrijving van het filosofisch naturalisme:

“Een atheïst die naturalist is in de filosofische betekenis van het woord, gelooft dat er niets is aan gene zijde van de natuurlijke, fysieke wereld: geen bovennatuurlijk scheppend wezen dat schuilgaat achter het waarneembare universum, geen ziel die langer blijft bestaan dan het lichaam, en ook geen wonderen - behalve dan in de zin van natuurverschijnselen die we nog niet begrijpen. Als iets zich lijkt te bevinden achter de natuurlijke wereld zoals wij die nu onvolkomen begrijpen, hopen we dat we het uiteindelijk wel zullen begrijpen en kunnen scharen onder de natuurlijke dingen. Zoals altijd wanneer we een regenboog ontrafelen, zal het er niet minder mooi om worden.” (uit: The God Delusion, p.23)

Atheïsme. Een filosofisch (ontologisch, metafysisch) naturalist is vanzelf een atheïst. Dit type naturalisme kan men een atheïsme⁺, een atheïsme-plus noemen. Maar een atheïst hoeft geen filosofisch naturalist te zijn.

Materialisme. Alle filosofisch naturalisten zijn materialisten. De mens is, op naturalistisch standpunt, een stoffelijk ding; hij is door en door stoffelijk, zonder onstoffelijk zelf, zonder immateriële ziel. De mens heeft geen onstoffelijk deel dat zich bedient van het stoffelijke lichaam (van ogen, armen, benen, hersenen, enz). De mens is slechts lichaam of alleen zijn brein, in elk geval iets louter stoffelijks.

Een mening, een overtuiging van iemand is, op naturalistisch standpunt, een gebeurtenis of samenstel van neuronen in zijn hersenen. Dit houdt in dat het een gewicht heeft, ergens zit, dus een ruimtelijke plaats in zijn lichaam inneemt. Het bevindt zich niet een kilometer verderop, maar ergens onder zijn hersenpan. Een mening bestaat uit neuronen en wordt veroorzaakt door neuronen.

Scheppende natuur. Het filosofisch naturalisme maakt de natuur tot schepper van ingewikkelde natuurfenomenen. Het gebruik van de uitdrukking “Moeder Natuur” verraadt dikwijls een naturalistische zienswijze. Een voorbeeld:

“Moeder Natuur heeft in de loop van miljoenen jaren een heel mooi systeem ontwikkeld om die truc [het splitsen van water, wat een plant doet] in kleine stapjes uit te voeren. Een sluw ‘antennesysteem’ vangt de invallende fotonen op en concentreert de energie via een uiterst complex systeem, zodanig dat er elektronen uit zogenoemde mangaanclusters gehaald kunnen worden, zodat het in staat is om watermoleculen op te splitsen in zuurstofmoleculen en losse protonen.” (uit: Marcel Hulspas, De beste plant is nep, in dagblad De Pers, 3 mei 2011)

Religie? Het filosofisch naturalisme is geen religie in de gewone zin van het woord. De christenfilosoof Alvin Plantinga gaf als zijn mening in dezen te kennen: "... mijn gedachte is dat naturalisme, hoewel het in de huidige vorm niet echt een religie is, het in ieder geval niet duidelijk een religie is. Misschien is het mogelijk om te beargumenteren dat dit in zekere zin wel zo is, maar het is geen voor de hand liggend geval van religie zoals het christendom, de islam of het jodendom en dergelijke."

Niettemin vervult het naturalisme verschillende functies van een religie vervult. Het beantwoordt veel van dezelfde ultieme menselijke vragen, zoals:

• hoe is deze wereld werkelijk? Wat is het meest reële ter wereld?
• wat is de ultieme verklaring van het bestaan, van de natuur?
• hoe moeten mensen leven om welzijn te bereiken?

Het filosofisch naturalisme biedt antwoorden, gelijk als het christendom en andere religies dat doen. Men kan het daarom, aldus Plantinga, aanmerken als een 'semi-religie' (halve religie) of 'quasi-religie' (schijnreligie). Evenwel is het filosofisch naturalisme onverenigbaar met religie.

Evolutietheorie. Het filosofisch naturalisme is logisch verenigbaar met de evolutietheorie: ze kunnen logisch gesproken beide waar zijn. Doch redelijkerwijs zijn ze niet verenigbaar.

Beoordeling

Het filosofisch (metafysisch) naturalisme berust op de miskenning van God, Die is de Schepper, Onderhouder en Regeerder van de natuur. Deze miskenning is een teken van de geestelijke blindheid of geestelijke duisternis waarin wij mensen ‘van nature’, sinds de zondeval, verkeren. De naturalistische beschouwing van de wereld maakt de schepping (het schepsel en de scheppende daad)  los van de Schepper en kent aan de schepping goddelijke eigenschappen toe. De natuurlijke wereld wordt de scheppende kracht die alles heeft voortgebracht: planten, dieren, mensen, wetenschap, kunst en godsdienst. Het naturalisme is een variant van de ontsporing die de apostel Paulus noemt:

Ro 1:25 zij die de waarheid van God vervangen hebben door de leugen en het schepsel geëerd en gediend hebben boven de Schepper, die gezegend is tot in eeuwigheid. Amen. (TELOS)