Rosj Hasjana

Uit Christipedia

Rosj Hasjana, ook geschreven Rosj haSjana of Rosh Hashanah (Hebreeuws: ראֹשׁ הַשָּׁנָה — 'hoofd van het jaar') is het joodse nieuwjaar, dat valt op dag 1 en 2 van de Hebreeuwse maand Tisjrie (september / oktober) dus twee dagen duurt. Het feest gaat terug op de bijbelse Dag van het geklank. De geestelijke inhoud van het feest bestaat uit inkeer en berouw, de voorbereiding op de dag van het goddelijk oordeel (Jom Kipoer = Verzoendag) en gebed voor een vruchtbaar jaar.  

'Hoofd van het jaar'. De Hebreeuwse woorden betekenen letterlijk ‘hoofd van het jaar’, d.w.z. begin van het jaar.

Rosh Hasjana houdt verband met de dag van het geklank die is ingesteld in Lev. 23:24 en Num. 29:1. De term 'Rosj Hasjana' komt echter pas voor in Ez. 40:1.
Eze 40:1 In het vijfentwintigste jaar van onze ballingschap, aan het begin van het jaar, op de tiende van de maand, in het veertiende jaar nadat de stad was verslagen, op diezelfde dag was de hand van de HEERE op mij en bracht Hij mij erheen. (HSV)
Er is verschil van mening over de betekenis van 'begin van het jaar' in dit vers: begin van het godsdienstig jaar of van het burgerlijk jaar. De Joden houden het voor het begin van het burgerlijke jaar: de eerste dag van de maand Tisjrie. Anderen verstaan het van het godsdienstig jaar: de eerste dag van de maand Abib. Hoe het ook zij, het Joodse nieuwjaar valt op 1 en 2 Tisjrie.

'Dag van de sjofar'. De dag waarop Rosj Hasjana valt, heet ook Jom Hasjofar, letterlijk de 'dag van de sjofar' een instrument gemaakt van een ramshoorn. In het Nederlands weergegeven als de 'dag van de bazuin', hoewel de bazuin een ander instrument is dan de sjofar. Bij de belangrijke gewoonten van Rosh Hashanah behoort, gebaseerd op de bijbelse Dag van het geklank, het blazen op de sjofar tijdens de synagogediensten.

Op beide nieuwjaarsdagen wordt op de ramshoorn geblazen. Rosh Hasjana gaat terug op de bijbelse dag van het geklank die door God is ingesteld in Lev. 23:24 en Num. 29:1. Zie verderop voor het verschil tussen Dag van het geklank en Hoofd van het jaar (Rosj Hasjana).

Feest. Rosj Hasjana is geen treurdag, maar een feest waarop men – wegens Gods ontferming – blij moet zijn. Het is de dag om de balans op te maken van het morele en godsdienstige gedrag in het afgelopen jaar, en men nadert tot God met gebeden om een goede toekomst.

Data

Doordat de gregoriaanse kalender geen gelijke tred houdt met de joodse kalender, valt Rosj Hasjana steeds op verschillende data van de algemene kalender:

  • 2016: 2-4 oktober
  • 2017: 20-22 september
  • 2018: 9-11 september
  • 2019: 29 september - 1 oktober

Toelichting: in 2016 bijvoorbeeld begon Rosj Hasjana op 2 oktober zonsondergang en eindigde 2 dagen later op 4 oktober zonsondergang.

Synagogedienst

Men begint Hoofd van het jaar traditioneel niet met voetzoekers en vuurwerk, maar met een dienst in de synagoge.

Duur. De dienst in de synagoge op Rosj Hasjana duurt lang, gemiddeld 4,5 uur.

Wit. De ruimte is in het wit aangekleed. Voor de ark, waarin de Thora-rollen zijn opgeborgen, hangt een wit gordijn, de rollen zelf zijn ook omhuld door witte mantels en de voorzanger en anderen betrokken bij de dienst hebben een wit linnen kleed aan (gelijk aan het doodskleed in gebruik bij een joodse begrafenis). Het wit is symbool voor de volledige overgave aan God.

Gebed en lezing. Diverse gebeden zijn speciaal voor Rosj Hasjana. Op Rosj Hasjana en Jom Kipoer wordt in de synagoge-liturgie o.a. het Avinoe Malkenoe toegevoegd, een indringend gebed om vergeving van begane fouten. De Thorateksten die gelezen worden gaan over het ingrijpen van God in het leven van mensen, zoals dat van aartsvader Abraham.

Ramshoorngeklank. Op beide dagen van Rosj Hasjana wordt er in de synagoge honderd maal op de sjofar (de ramshoorn) geblazen. Dat gebeurt in een aantal gedeeltes. De eerste 30 keer na de thoralezing. Tijdens het moesaf gebed wordt ook op de sjofar geblazen. Halverwege en aan het eind van de dienst wordt ook nog 30 keer de sjofar geblazen. De laatste toon wordt zo lang mogelijk aangehouden, om te denken aan de komende dagen van inkeer.

Begin van tien dagen van inkeer. De laatste toon van de ramshoorn luidt de Aseret Jemei Tesjoeva (= 'tien dagen van inkeer') in, een periode van inkeer (tesjoeva) tussen Rosj Hasjana en Jom Kippoer (= Verzoendag), waarin wordt verwacht dat slechte daden tegenover andere personen en God worden bijgesteld en verzoend (voor zover dit niet al is gebeurd). In die periode moet een jood dus vergiffenis vragen aan zijn of haar medemens, als hij fouten heeft begaan. Tijdens deze periode worden enkele speciale gebeden toegevoegd aan de dagelijkse gebedsdiensten. De tien dagen eindigen met Jom Kipoer (Grote Verzoendag) waarin de verzoening met God wordt voltooid. Op Jom Kippoer komt de joodse mens tegenover God te staan.

Na de synagogedienst

Etenswaren. Na de synagogedienst worden als symbool voor een goed jaar zoete dingen gegeten. Traditioneel zijn dat in honing gedoopte stukjes appel. Ook honingkoek en zoete wijn symboliseren de hoop op een zoet jaar.

Een andere gewoonte is het eten van granaatappels, die veel pitten bevatten. Daarbij spreekt men uit: 'Moge het Uw wil zijn, dat onze rechten zich vermenigvuldigen als de granaatappel.' Talrijk als granaatappelpitten zouden de religieuze geboden zijn die worden gehouden.

Gelukwensen. Men wenst elkaar een 'shana tova oemetoeka', 'een goed en zoet jaar' (als de appel met honing) toe, of simpelweg shana tova ('goed jaar'). Er worden ook wordt per post kaarten verstuurd met deze gelukswens. In verband met de dagen van inkeer zegt met daarom voor Rosj Hasjana ook vaak 'gemar chatima / chasima tova' ('dat je mag tekenen voor een goed jaar'). Deze wens kan men gebruiken tot en met het einde van Jom Kipoer (Verzoendag).

Het eeuwenoude Tasjliech-ritueel met de Joodse gemeente Beth Shoshanna te Deventer (Nederland) aan de rivier de IJssel

'Wegwerpen'. Verder is een gebruik bij orthodoxe joden op de middag van Rosj Hasjana: 'tasjliech' (= 'wegwerpen'). Men gaat voor dit wegwerpen naar stromend water, met liefst levende vissen erin, en werpt daarin vanuit de zakken van de kleding broodkruimels onder het opzeggen van een gebed. Dit wegwerpen staat symbool voor het zich ontdoen van slechte dingen, zonden en slechte gedachten.

'Hoofd van het jaar' en 'Dag van het geklank'

Het nieuwjaarsfeest Rosj Hasjana van de Joden is niet helemaal hetzelfde als de oorspronkelijke 'dag van het geklank' in de Schrift. De joden hebben in de loop der tijden de Dag van het geklank veranderd, uitgebreid. De bijbelse Dag van het geklank valt samen met de eerste dag van het burgerlijke jaar, maar is in de Schrift geen nieuwjaarsdag. De term 'Hoofd van het jaar' heeft te maken met de burgerlijke kalender, niet volgens de door God ingestelde kalender, die met de lentemaand Abib begint. De bijbelse Dag van het geklank duurt 1 dag, Hoofd van het jaar duurt 2 dagen. De rabbijnen voegden aan de oorspronkelijke één enkele dag er ca. 500 v.C. een dag aan toe, waardoor het een feest van twee dagen werd. Gebruiken als zoete dingen eten en 'wegwerpen' komen niet in de Schrift voor.

Meer informatie

De Verkenners 64: Rosj Hasjana. Youtube.com: De Verkenners, 7 sept. 2023. Duur: 6 min. 33 sec. Martha Groothedde vertelt een en ander over deze Joodse nieuwjaarsdag.

Bronnen

Rosj Hasjana, Wikipedia.nl, geraadpleegd en verwerkt op 11 sept. 2016.

Shanah Tovah! Een gezegend en zoet nieuw jaar 5776, artikel op IsraelToday.nl, 14 sept. 2015.