Theïstische evolutieleer

Uit Christipedia

De theïstische evolutieleer is de leer dat het ontstaan van planten, dieren en mensen op aarde een langdurige door God geleide evolutie is geweest.

De ontwikkeling van de mens uit het dierenrijk is volgens theïstisch evolutionisten door God geleid.

Volgens sommige christenen gaat geloof in God goed samen met geloof aan evolutie. Zij omhelzen de wetenschappelijke evolutietheorie als voldoende gegrond of bewezen en laten de letterlijke lezing van het scheppingsbericht in Genesis los. Zij spreken over 'geleide evolutie', d.w.z. door God geleide evolutie: de evolutie wordt door God geleid. De leer dat God door middel van evolutie schept en heeft geschapen heet theistisch evolutionisme. Synoniemen zijn: theïstische evolutietheorie, evolutionair creationisme. 

Tussen de gewone, letterlijke lezing van Genesis en de wetenschappelijke evolutietheorie gaapt een kloof. Sommige christenen die de theïstische evolutietheorie aanvaard hebben, pogen de kloof te overbruggen. Ze doen dat door het scheppingsbericht in de Bijbel anders te duiden. Een technische term hiervoor is "evolutionistische hermeneutiek"[1]. Hieronder volgt een illustratie.  

Illustraties

Een Nederlandse filosoof meent dat het leven en het bewustzijn aldus zijn ontstaan: "God schiep de kosmos. Vervolgens kwam er een proces van natuurlijke evolutie op gang dat resulteerde in complexe bewustzijnloze levensvormen. Op enig moment bracht God bewustzijn in de kosmos. Dit bewustzijn hechtte zich aan het leven en evolueerde uiteindelijk tot ons."[2]

Een Nederlandse theoloog, die de evolutietheorie is toegedaan[3], ziet de schepping als een langdurige evolutie, waaraan Gods plan ten grondslag ligt en die Hij in zijn voorzienigheid leidt. Toeval in de evolutie vindt men vooral op kleine schaal. Dat dezelfde eigenschappen soms onafhankelijk van elkaar ontstaan (zoals echolocatie bij dolfijnen en vleermuizen, of de snavel bij vogels, papegaaivissen en de Gigantoraptor), schrijft de theoloog toe aan goddelijke voorzienigheid. Niet alles kan aan het toeval worden opgehangen, er is een God die de evolutie bestuurt.  

Ook aanvaardt de theoloog het historisch bestaan van Adam en Eva. Hij beschouwt ze echter als een soort stamhoofden: "geen twee afzonderlijk levende individuen... , maar meer een soort stamhoofden"[4]. Ze staan aan het begin van het menselijke geslacht, doch er waren toen meer mensen dan die twee[4]. Zij vertegenwoordigen een groep van ongeveer 10.000 mensen die zo’n 45.000 jaar geleden Gods beeld ontvingen.  

Behalve het bestaan van Adam en Eva, neemt de theoloog ook de zondeval als historische gebeurtenis aan. De zondeval vond plaats rond de explosie van menselijke creativiteit, zo'n 45.000 jaar geleden[3]. "Er zijn ooit eerste mensen geweest met een bewustzijnsniveau dat wij ook hebben. Zij zijn de verkeerde weg ingeslagen, terwijl ze ook anders hadden kunnen doen. Zo zie ik de zondeval. Dat is ook wat ons mensen schuldig maakt."[5]  

Volgens de Bijbel is de dood door de zonde in de wereld gekomen. Aan de zondeval waren volgens de theoloog daarentegen miljoenen jaren leven, dood en lijden voorafgegaan. Hij ontkent dat de dood door de zonde in de wereld is gekomen[6]. Dat volgens Genesis God na zijn schepping zag dat het "goed" was, betekent volgens de theoloog "geschikt, goed genoeg"[7]. De strijd, het lijden en de dood, welke aan het ontstaan van Adam en Eva en de zondeval voorafgaan, passen daarom bij die "goede schepping".  

Dit is een illustratie van een theïstisch-evolutionistische reconstructie van de schepping en zondeval van de mens; een vernuftige overbrugging van de kloof tussen naturalistische wetenschap en de Heilige Schrift.  

Aanhangers

Nederland

Aanhangt groeit. In Nederland neemt de aanhang van de theïstische evolutieleer onder evangelicale en reformatorische theologen toe (anno 2011).   

Aanhangers. Min of meer bekende christenen in Nederland die (anno 2012) het theïstisch evolutionisme huldigen zijn: de natuurkundige en hoogleraar Cees Dekker, de protestantse theoloog Gijsbert van den Brink, de EO-presentator en protestantse theoloog Andries Knevel, de wetenschapsjournalist en bioloog René Fransen, de filosoof en wiskundige Emanuel Rutten en de theoloog en filosoof Henk Geertsema. De Nederlandse theoloog en godsdienstfilosoof Taede Smedes bepleit de combinatie van "God én Darwin; geloof kan niet om evolutie heen" (titel van zijn boek, 2009).  

De evangelicale theoloog, filosoof en bioloog Willem Ouweneel, die evenals Andries Knevel afscheid nam van het (jongeaarde-)creationisme kan (anno 2009) niet als aanhanger van het theistisch evolutionisme gelden, omdat hij niet weet of er een algemene evolutie (macro-evolutie) heeft plaatsgevonden. "Wat ik niet zeker weet is of er een algemene evolutie heeft plaatsgevonden. Daarom noem ik mij een 'ontstaansagnost': iemand die niet zeker weet hoe het leven zich hier op aarde ontwikkeld heeft, en die zich bovendien afvraagt of we het in dit leven ooit zeker zullen kúnnen weten."[8]

Publicaties. In 2015 verscheen voor het eerst in Nederland een kinderboek dat christelijk geloof met de evolutietheorie verbindt: Het geheime logboek van topnerd Tycho, geschreven door Cees Dekker en kinderboekenschrijfster Corien Oranje. Aan de lezertjes wordt geleerd dat geloof in God en de Bijbel goed samengaat met de wetenschappelijke evolutietheorie. In het kinderboek komt het creationisme naar voren als achterhaald en niet serieus te nemen.

In 2017 verscheen het theologische werk En de aarde bracht voort van Gijsbert van den Brink.

In 2020 verscheen OER, het grote verhaal van nul tot nu, een begrijpelijke vertelling door Corien Oranje, Cees Dekker en Gijsbert van den Brink. Het boek begint bij de oerknal en eindigt bij de wederkomst van Christus[9]. De schrijvers willen aantonen dat geloof en wetenschap, schepping en evolutie, prachtig samengaan. Verteld wordt dat 14 miljard jaar na het begin van de schepping God onder de mensen kwam. Zij waren eerder uit dieren voortgekomen. In Eden (dat in Afrika geplaatst wordt) ontmoet God twee mensen, het paar Maisha ("mens") en Womuntu (”leven”). Ze weten zich aangesproken, en vanaf dan heerst er in hun stam vrede, geluk en vreugde. De Schepper verbiedt om uit een zekere waterbron te drinken. Drinken hieruit zal de band van de liefde verbreken en dodelijk zijn. Desondanks drinkt het mensenpaar, misleid door een oude man, gevolgd door de andere dorpelingen, uit de verboden bron. Dat is de zondeval. Het gevolg is niet de dood, want deze was er al héél lang, vanaf het begin van de evolutie. De mens beseft dat het vóór de val goed was. Nu is er weer ruzie als vóór de val. Een recensente schreef: "Oer [is] een boek waarmee de theïstische evolutie verhalenderwijs de huiskamer wordt binnengeschoven. Al lezend maken jongeren zich dit denken eigen, onbewust van de grote consequenties en bezwaren van dit denken."[10]

Elders

Darwin, de grondlegger van de evolutietheorie, was zelf een theïst - iemand die aan een persoonlijke God gelooft - tot het einde van zijn leven. Hij geloofde dat God de eerste levensvormen geschapen had[5]

In Engeland is de bekende theoloog Alister McGrath een evolutionist (anno 2007), alsook de bekende C.S. Lewis, John Stott en J.I. Packer. In de Verenigde Staten o.a. de invloedrijke predikant Tim Keller, de apologeet William Lane Craig en de filosoof Alvin Plantinga[11]. Keller pleit ervoor om Genesis 1 als poëzie te lezen, terwijl hij vasthoudt aan de onfeilbaarheid van de Schrift en aan Adam en Eva als historische personen. Plantinga zegt (anno 2012): "het is volkomen verenigbaar met de evolutietheorie dat God een paar van deze schepselen selecteerde die nog geen echte menselijke wezens waren, die nog niet naar zijn beeld waren geschapen, en hen op een speciale manier behandelde, waardoor ze nu naar Gods beeld waren."[12] Plantinga denkt (anno 2012) dat de meeste christenfilosofen in de evolutietheorie geloven[13].

De Amerikaanse bioloog en roomskatholiek Kenneth R. Miller is een vertegenwoordiger van theïstisch evolutionisme, die het creationisme onder vuur neemt. De Amerikaanse organisatie Biologos bevordert theistisch evolutionisme (anno 2013). De geneticus en theïstisch evolutionist Francis Collins zei: "God is een ontzagwekkende wis- en natuurkundige. Gods plan omvat het mechanisme van evolutie om een prachtige diversiteit van levende wezens te creëren op onze planeet." George W. Busch, Amerikaanse president (2001-2009) zei: "Ik denk dat beiden waar zijn. Ik denk dat evolutie... nu breng je me echt van slag, hoor, ik ben maar een eenvoudige president. Maar ik denk dat God de Aarde geschapen heeft, dat de schepping van de wereld zo mysterieus is dat daar zoiets groots als een Almachtige voor nodig was. Maar ik denk niet dat dit onverenigbaar is met het wetenschappelijke bewijs dat er evolutie is."

Theïstisch evolutionisme is (anno 2015) overheersend aan de Rooms-katholieke Pauselijke Academie van Wetenschappen (hoofdzetel in Vaticaanstad).

Redenen

Redenen voor christenen, om de evolutietheorie te verbinden met hun geloofsovertuiging en uitleg van de Schrift, kunnen zijn:

  • Verreweg de meeste wetenschappers geloven aan evolutie. Die kunnen het toch niet allemaal mis hebben?
  • Onder hen zijn ook christenen, die er blijk van geven geloof in de Heer Jezus en geloof aan evolutie te kunnen verbinden.
  • Volgens christenen en niet-christenen onder de wetenschappers zijn de aanwijzingen voor evolutie talrijk en overtuigend.
  • Geloof aan een jonge schepping (duizenden in plaats van miljoenen jaren) wordt door veel wetenschappers als achterlijk aangemerkt, vergelijkbaar met geloof aan een platte aarde. We moeten met onze tijd, met het voortschrijdend inzicht mee.

Bezwaren

Een hoofdbezwaar tegen het theïstisch evolutionisme is dat het bijbels gezien onwaarschijnlijker is dan de orthodox-christelijke wetenschappelijke leer (creationisme) dat God in zeer korte tijd afzonderlijke soorten van levende wezens gemaakt heeft die vervolgens in hun soortontwikkeling divers werden (micro-evolutie).

Onbekend in Gods Woord. In de Bijbel is de gedachte van de ontwikkeling van het leven uit een primitieve levensvorm en die van de mens uit het dier volstrekt onbekend. In Genesis lezen wij:
Ge 2:7  toen vormde de HEERE God de mens [uit] het stof van de aardbodem en blies de levensadem in zijn neusgaten; zo werd de mens tot een levend wezen. (HSV)
Dit doet in de verste verte niet denken aan de vorming uit een dier of aan een heel lang ontwikkelingsproces.

Als God door evolutie geschapen heeft, dan zou Hij dat aan ons, Zijn volk, Zijn kinderen hebben bekend gemaakt. Echter wordt ons uitdrukkelijk bericht dat de mens uit het stof van de aarde is geformeerd, en de eerste vrouw uit de eerste man. Paulus zei tegen de oudsten van Efeze: "... ik heb niet nagelaten u de hele raad van God te verkondigen." (Hand. 20:17). Zou God ons het ontstaan van de mens uit het dier verborgen hebben gehouden, als dat zo gegaan zou zijn? Waarom zou God zeggen dat hij de Adam uit de aarde schiep en iets anders, Adam uit een dier formeren, gedaan hebben? Een christenbioloog zei: "Waarom zou Hij het ene zeggen en het andere doen? Dat is ook mijn probleem met de evolutietheorie. Als er evolutie was geweest, dan had God dat wel gezegd. Maar er is geen evolutie geweest en dat bevestigt de Bijbel."[14]

Timotheüs moest sommigen in Efeze bevelen geen andere (vreemde) leer te brengen.
1Ti 1:3  Blijf, zoals ik je toen ik naar Macedonië reisde aangespoord heb, nog in Efeze, om sommigen te bevelen geen andere leer te brengen  1Ti 1:4  en zich niet bezig te houden met fabels en eindeloze geslachtsregisters, die veeleer twistvragen tot gevolg hebben dan Gods rentmeesterschap dat in het geloof is.
De theïstische evolutietheorie is een "andere leer". De evolutietheorie is een wetenschappelijke "fabel". Evolutionisten houden zich bezig met "eindeloze geslachtsregisters", omdat het allemaal draait om gemeenschappelijke afstamming. Wanneer men de evolutietheorie in de christelijke gemeenschap verkondigt, heeft dat "veeleer twistvragen tot gevolg".

Zes dagen en het sabbatsgebod. Een ander bezwaar betreft het gevolg van de theïstisch-evolutionistische ontkenning van de schepping in zes gewone dagen voor het sabbatsgebod. Dit gebod wordt door God zelf gebaseerd op Zijn scheppingswerk in zes dagen en Zijn rusten op de zevende dag. 

Ex 20:8 Gedenk de sabbatdag, dat gij die heiligt; Ex 20:9 zes dagen zult gij arbeiden en al uw werk doen; Ex 20:10 maar de zevende dag is de sabbat van de HERE, uw God; dan zult gij geen werk doen, gij noch uw zoon, noch uw dochter, noch uw dienstknecht, noch uw dienstmaagd, noch uw vee, noch de vreemdeling die in uw steden woont. Ex 20:11 Want in zes dagen heeft de HERE de hemel en de aarde gemaakt, de zee en al wat daarin is, en Hij rustte op de zevende dag; daarom zegende de HERE de sabbatdag en heiligde die. (NBG51)

Het ritme van arbeid en rust dat Hij zijn volk voorschrijft, grondt Hij op Zijn eigen arbeid van de schepping. Als Zijn scheppingsarbeid niet in gewone dagen geschiedde, wordt de vergelijking afgezwakt en het woord 'dag' van twee betekenissen voorzien in één en hetzelfde gedeelte. Eerst betekent het 'etmaal' dan '(een tijdvak van) miljoenen jaren'.  

Wanneer de mens kwam. Theïstische evolutionisten stellen dat de mens pas veel later na de grondlegging van de wereld ten tonele verschijnt. De theïstisch evolutionisten stellen dat na het ontstaan van het eerste leven het enkele miljarden jaren duurde eer de mens ontstond. De Bijbel daarentegen stelt dat God alles schiep in zes dagen. De mens bestaat dus vrijwel vanaf de grondlegging van de wereld. De volgende woorden van de Heer Jezus sluiten in dat de mens bestaat sinds de grondlegging van de wereld.

Lu 11:50 opdat van dit geslacht geëist wordt het bloed van alle profeten, dat vergoten is van de grondlegging van de wereld af, (TELOS)

Waaruit de mens kwam. De Bijbel zegt dat God de eerste mens formeerde uit het stof der aarde, en Eva uit Adam. Theïstische evolutionisten stellen dat de mens afstamt van dieren, in het bijzonder van grote 'mensapen'.

Gods scheppingswerk was voltooid. Theïstische evolutionisten stellen dat de wereld nog 'werk in uitvoering' is. Immers schept God door een zeer langdurig proces van evolutie. De Bijbel daarentegen zegt dat God op de zevende dag "Zijn werk, dat Hij gemaakt had, voltooid had". Wat Hij gemaakt had waren onder andere planten, dieren en mensen.

Ge 1:31 En God zag al wat Hij gemaakt had, en zie, het was zeer goed. Toen was het avond geweest en het was morgen geweest: de zesde dag. Ge 2:1 Zo zijn de hemel en de aarde voltooid, en heel hun legermacht. Ge 2:2 Toen God op de zevende dag Zijn werk, dat Hij gemaakt had, voltooid had, rustte Hij op de zevende dag van al Zijn werk, dat Hij gemaakt had. Ge 2:3 En God zegende de zevende dag en heiligde die, want daarop rustte Hij van al Zijn werk, dat God schiep door het te maken. (HSV)

Oneer aan God. Wie het theïstisch evolutionisme omhelst, neemt aan dat de mens uit het dier ontsproten is na miljoenen jaren van strijd om te overleven. God nam een aap of populatie van apen en veranderde hem tot Adam of een populatie mensen. Tot dan toe had de dood geheerst in het dierenrijk en toen eindelijk de mens kwam, overzag God de schepping en zei ... dat het 'zeer goed' (Gen. 1:31) was? Schiep God de levende wezens door een overlevingsstrijd vol dood en verderf vóórdat de eerste mens in de zonde viel? Doen we met zo'n opvatting God, die heilig is, geen oneer aan?

Zondeval. Een andere moeilijkheid die op de theïstische evolutietheorie drukt is het gevolg van de theorie voor de zondeval. Als de zondeval niet is gebeurd zoals letterlijk beschreven in Genesis en elders in de Schrift (bijv. in de Romeinenbrief), wat is dan wel de toedracht geweest? Daar kan de theïstisch evolutionist slechts naar gissen. De zondeval is voor hem een mistig voorval geworden.

De dood. Theïstische evolutionisten stellen dat de dood al in de wereld was voordat de mens er was. De dood 'regeerde' (Rom. 5:14) reeds vóór Adam. Volgens de Schrift daarentegen is de dood in de wereld gekomen als gevolg van de zonde van Adam.

Ro 5:12 Daarom, zoals door een mens de zonde in de wereld is gekomen en door de zonde de dood, en zo de dood tot alle mensen is doorgegaan, doordat allen gezondigd hebben… (...) Ro 5:14 toch heeft de dood geregeerd van Adam tot Mozes, ook over hen die niet gezondigd hadden door te overtreden zoals Adam, die een voorbeeld is van Hem die zou komen. (TELOS)

Zondvloed. Aanhangers van het theïstisch evolutionisme ontkennen de wereldwijde zondvloed en de torenbouw en spraakverwarring van Babel. De zondvloed is volgens hen een plaatselijke watersnoodramp geweest. De Schrift daarentegen zegt: 

Ge 7:19 En de wateren namen geweldig sterk toe over de aarde, en alle hoge bergen onder de ganse hemel werden overdekt. (NBG51)

Volgens creationisten is de wereldwijde zondvloed van grote invloed geweest op de geschiedenis van het leven op aarde.

Gezag van de Schrift. Een tegenwerping is dat theïstische evolutionisten het gezag van de Schrift aantasten. Zoals de duivel wat God gezegd had ("zult u voorzeker sterven", Gen. 2:17; 3:3) tegensprak ("u zult geenszins sterven", Gen. 3:4), zo spreekt de theïstisch evolutionist als het ware "Geenszins schiep God de mens uit het stof der aarde, maar uit een diersoort!" tegen het woord van de Schrift "God formeerde de mens van stof uit de aardbodem" (Gen. 2:7)
Ge 2:7 toen formeerde de HERE God de mens van stof uit de aardbodem en blies de levensadem in zijn neus; alzo werd de mens tot een levend wezen. (NBG51)
Hellend vlak. Als we het Bijbelse scheppingsbericht van de mens om wetenschappelijke redenen niet meer letterlijk kunnen nemen, kunnen we dat nog wel met de wonderen (de opwekking van doden, de wonderbare spijziging, het lopen van de Heer over het water enz.), de maagdelijke geboorte en de opstanding van de Heer Jezus? Ondergraven de theïstisch evolutionisten niet indirect en mettertijd de geloofwaardigheid van de rest van de bijbel, van het Evangelie?

Nieuwlichterij. Een ander bezwaar is kerkhistorisch: veruit de meeste kerkleraars tot de 18e eeuw geloofden aan een recente schepping en niet aan een evolutieproces dat miljarden jaren geduurd heeft.

Tijdgeest. Theologen bieden vaak te weinig weerstand aan de tijdgeest, gaan mee met de heersende wetenschappelijke opinie of het heersende denkkader en passen daarvoor hun uitleg van de Schrift aan.  

'Onwetenschappelijk'. Naturalistische wetenschappers werpen tegen dat het theïstisch evolutionisme evenals het creationisme onwetenschappelijk is, omdat het een beroep doet op God. Theïstisch evolutionisme is moeilijk te verkopen aan orthodoxe christenen èn aan het wetenschappelijk establishment.  

Marc de Vries[15], natuurkundige en bijzonder hoogleraar christelijke filosofie (anno 2011) verbaast zich erover „dat ook reformatorische theologen zich laten meevoeren door allerlei aannames uit de evolutietheorie en discussiëren over, bijvoorbeeld, de vraag of de dood er misschien toch altijd al is geweest.” Hij wijst ook op de betrekkelijkheid van theorieën. "Dan denk ik: 'Mensen, besef je wat voor uitverkoop je aan het houden bent? En ter wille waarvan? Om in het reine te komen met aanvechtbare theorieën van de natuurwetenschap?' Ik lees soms dingen waarvan de haren me te berge rijzen, en waardoor gemeenteleden en christenstudenten aan het twijfelen worden gebracht." Wie op de wetenschap bouwt, bouwt op een wankel fundament. „Als je daar je geloof op baseert, kun je het ineens weer kwijt zijn."[16] Wetenschappelijke theorieën zijn aan verandering onderhevig en kunnen na een tijd overboord worden gegooid. 

Zie ook

Evolutietheorie

Meer weten

Werner Gitt, Tien gevaren van de theïstische evolutieleer. Bijbel & Onderwijs, 2015. Pagina's: 11. Deze brochure is een bewerking van hoofdstuk 8 van 's schrijvers boek Schuf Gott durch Evolution. De auteur is een Duitse informatiekundige. 

Willem J. Ouweneel, Adam, waar ben je? En wat doet het ertoe? Amsterdam: Buijten En Schipperheijn B.V, 2018. Pagina's: 416. Het boek bevat, gelijk het voorblad zegt, "een theologische evaluatie van de nieuwe evolutionistische hermeneutiek". De auteur is gepromoveerd in de biologie, theologie en filosofie.

P. de Vries, M.J. de Vries, W. de Vries, Woord & wetenschap. Goddelijke openbaring versus menselijk inzicht (2020). Verwerpt de theïstische evolutietheorie.

Bart van den Dikkenberg, De werken van Zijn handen: Een kritisch commentaar op theïstische evolutie. Uitgeverij De Banier, 2023. De auteur is wetenschapsjournalist bij het Reformatorisch Dagblad.

Andere talen

Werner Gitt, Schuf Gott durch Evolution? Bielefeld: Christliche Literatur Verbreitung. Pagina's: 160. Duitstalig. Download (pdf-formaat) van CLV-server.de.

J. P. Moreland, Stephen C. Meyer, Christopher Shaw, Ann K. Gauger, Wayne Grudem (Editors), Theistic Evolution: A Scientific, Philosophical, and Theological Critique. Crossway, 2017. Omvang: 1008 blz.

Michael Chaberek O.P., Catholicism and Evolution: A History from Darwin to Pope Francis. Angelico Press, 2015. Omvang: 366 blz. Beschrijft de geschiedenis van het roomskatholieke denken inzake kwesties van schepping of evolutie. Het wijst ook op de theologische en filosofische moeilijkheden waarvoor het theïstische evolutionisme staat.

Voetnoten

  1. De term wordt gebruikt door Willem J. Ouweneel, Adam, waar ben je? En wat doet het ertoe? (Amsterdam: Buijten en Schipperheijn, 2018)
  2. Emanuel Rutten, twitterbericht. Twitter.com: @emanuelrutten, 5 april 2020 12:34
  3. 3,0 3,1 Gijsbert van den Brink, En de aarde bracht voort; Christelijke geloof en evolutie (Boekencentrum, 2017).
  4. 4,0 4,1 Gert-Jan Schaap, ‘Adam en Eva waren niet de enige mensen op aarde’, EO.nl, 27 juni 2017.
  5. 5,0 5,1 Gerrit-Jan Kleinjan, Gereformeerde theoloog: 'Darwin en God gaan prima samen'. Trouw.nl, 28 juni 2017.
  6. "Je kunt niet volhouden dat pas toen de mens zondigde de dood ontstond".
  7. Gert-Jan van Heugten, En Van den Brink bracht voort ... (recensie), WaaromSchepping.wordpress.com, 30 juni 2017.
  8. Willem Ouweneel, Van creationist tot kosmologisch agnost, artikel in het Nederlands Dagblad, 30 jan. 2009.
  9. Een samenvatting en beoordeling van het boek geeft D.J. Bolt, Oerlelijk of Wondermooi? EenInWaarheid.info, deel 1 (30 mei 2020), deel 2 (13 juni 2020), deel 3 (27 juni 2020)
  10. Elline Keurhorst-de Wilde, Boek "Oer" noemt afstand van klassieke lezing Genesis 1-3, in: Reformatorisch Dagblad, 11 juni 2020. De schrijfster is theologe en docent godsdienst.
  11. Alvin Plantinga, Het echte conflict. Wetenschap, religie en naturalisme (2014).
  12. Alvin Plantinga: Science & Religion: Where the Conflict Really Lies. Youtube.com: Biola University, 11 feb. 2012. Vanaf 1 uur 8 min. 42 sec
  13. Alvin Plantinga: Science & Religion: Where the Conflict Really Lies. Youtube.com: Biola University, 11 feb. 2012. Vanaf 1 uur 6 min. 31 sec.
  14. 'Als er evolutie was geweest, dan had God dat wel gezegd', intervieuw met de christenbioloog Ben Hobrink in de Barneveldse Krant, 24 feb. 2018.
  15. De Vries is (anno 2011) bijzonder hoogleraar christelijke filosofie aan de Technische Universiteit Delft. Hij is tevens lid van het hoofdbestuur van de Gereformeerde Bond in de PKN. 
  16. De citaten stammen uit: Delftse filosoof De Vries: Theologen, weet wat je zegt rond evolutie, Refdag.nl, 8 nov. 2011